Już 15 maja swoją premierę ma niezwykła kolekcja lamp Apolin realizowana we współpracy Fundacji Bochińskich z producentem oświetlenia KASPA oraz Martą Niemywską-Grynasz i Dawidem Grynaszem projektantami z Grynasz Studio. Jesteśmy niezwykle podekscytowani nadchodzącą premierą, ponieważ lampy Apolin to projekt, nad którego realizacją pracujemy wszyscy razem od długiego czasu. Ponieważ do czasu premiery nie chcemy zdradzać więcej informacji na temat samej kolekcji, zastanówmy się najpierw nad samym światłem i jego znaczeniem w naszym życiom. Kontynuując naszą nową tradycję zaglądania do świata filmu, Tymoteusz Buhl spojrzy na kilka filmowych przykładów i zastanowi się, jak światło może zostać wykorzystane w życiu codziennym.

Temat filmu i światła, oraz wyjątkowej więzi łączącej te dwa media, nie jest dla Fundacji Bochińskich niczym nowym. Wystawa pt. “Oczarowanie” realizowana w ramach drugiej edycji festiwalu Bydgoskie Dni Projektowe (której partnerem była między innymi marka oświetleniowa KASPA) skupiała się właśnie na niezwykłym połączeniu światła z różnymi środkami ekspresji artystycznej. Konrad Kulczyński, kurator wystawy oraz twórca filmowy, zwracał uwagę na całkowite uzależnienie sztuki przedmiotu, jakim jest szkło artystyczne i witraż, czy sztuki filmowej, a także nowych technologii i wizualizacji tworzonych przez sztuczną inteligencję, od światła. Tekst kuratorski wystawy zaczyna się jednoznacznym stwierdzeniem: “Nie ma cywilizacji bez światła”.

Na przestrzeni lat, twórcy filmów i seriali wykorzystują światło w coraz bardziej kreatywny sposób. Oczywiście, jest ono stosowane jako narzędzie do oświetlenia planu filmowego, ale poniższe przykłady dowodzą, że światło może również pełnić rolę symbolu, sposobu komunikacji pomiędzy bohaterami, a także może być komunikatem dla widzów, ułatwiającym im właściwy odbiór idei filmu, którą chciał przekazać reżyser.

Światło w twoich oczach

Podstawowa funkcja światła, jaką jest dosłowne oświetlenie przestrzeni i poradzenie sobie z ciemnością, nie jest jedynym sposobem jaki wykorzystują twórcy filmów. Posługują się nim również w bardziej symbolicznym znaczeniu, zgodnie z którym światło wiąże się m.in. z nadzieją na lepsze jutro. 

Taka symbolika światła jest istotnym elementem powieści autorstwa Scotta Fitzgeralda pt. “Wielki Gatsby”, a także jej ekranizacji z 2013 roku w reżyserii Baza Luhrmanna. Jest to opowieść o tajemniczym milionerze z Nowego Jorku, który z niewzruszoną determinacją stara się odzyskać swoją dawną miłość, organizując wystawne przyjęcia w nadziei, że zwróci na siebie jej uwagę i zyska akceptację ukochanej. Sam zamieszkuje w wielkiej willi gdy tymczasem po drugiej stronie zatoki znajduje się dom miłości jego życia. Wyjściem w kierunku świata ukochanej jest pomost oznaczony zielonym światłem. 

Mężczyzna spędza wolne chwile, patrząc na zielone światło i dom po drugiej stronie zatoki, przywołując dawne wspomnienia oraz marząc o przyszłości. Światło symbolizuje zatem jego nadzieję na lepsze jutro. Przestrzeń między obydwoma brzegami, pomiędzy bohaterem, a światłem, wypełnia jednak ciemność. To ona właśnie, ciemność, podkreśla niemoc w osiągnięciu młodzieńczych marzeń.

Znana z dynamicznej narracji oraz wizualnej ekspresji ekranizacja Baza Luhrmanna zwraca dużą uwagę na wątek zielonego światła, podkreślając jego wpływ na wygląd zatoki. Oprócz wizualnej prezentacji światła, jego zieleń jest obecna także w muzyce – wraz z filmem została opublikowana dedykowana ścieżka dźwiękowa, w której pojawił się m.in. utwór pt. “Over The Love” autorstwa Florence + The Machine, którego powtarzającą się sekwencją jest “Now there’s a green light in my eyes and my lover on my mind” (“Teraz w moich oczach jest zielone światło i moja miłość w mojej głowie”).

Światło między wymiarami

W pierwszym sezonie serialu pt. “Stranger Things” światło z kolei zostało wykorzystane do komunikacji międzywymiarowej, co do dzisiaj pozostaje jednym z najbardziej innowacyjnych i emocjonalnie angażujących elementów fabuły filmowej. W serialu Joyce Byers, matka zaginionego chłopca, odkrywa, że może komunikować się z synem Willem, który jest uwięziony w alternatywnym wymiarze, używając lampek choinkowych. Joyce wiesza kolorowe lampki w swoim domu, tworząc improwizowany panel komunikacyjny. Każde mrugnięcie lampki interpretuje jako próbę komunikacji od jej syna.

Użycie świateł w takiej formie komunikacji dodaje głębi emocjonalnej narracji filmowej, widzowie mogą odczuwać desperację i nadzieję matki w realnym czasie widząc ją pulsującym światłem na ekranie. Jest to zarówno przejmujące, jak i niesamowicie kreatywne przedstawienie walki o przetrwanie w obliczu ogromnych przeciwności.

Komunikacja za pomocą świateł w „Stranger Things” staje się kluczowym motywem serialu, ilustrującym, jak tradycyjne elementy codziennego życia mogą nabrać nowego, głębokiego znaczenia i to nie tylko w ekstremalnych okolicznościach. Jest to również dowód na to, jak proste metody mogą zostać przekształcone w potężne narzędzia narracyjne w rękach kreatywnych twórców. Światło zatem znaczy.

Różne epoki światła

Kolejnym kreatywnym sposobem wykorzystania światła jest film w reżyserii Woody’ego Allena pt. “O północy w Paryżu”. Film opowiada o młodym amerykańskim pisarzu, którego poznajemy podczas wizyty w Paryżu, gdzie przebywa ze swoją narzeczoną. W wolnych chwilach mężczyzna wyrusza na samodzielne, nocne przechadzki po mieście miłości, podczas których przypadkowo przenosi się w czasie i trafia do Paryża lat 20. XX wieku. Tam poznaje swoich ulubionych pisarzy i artystów, co pozwala mu na przemyślenie swoich życiowych decyzji i wyborów.

Na pierwszy rzut oka można odnieść wrażenie, że światło nie pełni w filmie istotnej roli. Jednak twórcy wykorzystali je, aby ułatwić widzom odczytanie, w którym Paryżu bohater obecnie przebywa. W scenach, przedstawiających współczesny Paryż, oświetlenie jest często jaśniejsze i chłodniejsze. Sceny te często mają bardziej jednolity i mniej romantyczny charakter, co ma na celu odzwierciedlenie praktyczności i racjonalności współczesnego życia.

Z kolei sceny osadzone w latach 20. charakteryzują się ciepłym, złotym oświetleniem, które nadaje im bardziej magiczny wręcz oniryczny nastrój. Zastosowanie żółtych i pomarańczowych tonów świetlnych tworzy wrażenie przytulności i luksusu, które kojarzy się ze splendorem tamtej epoki. Oświetlenie teatralne i lampy gazowe dodatkowo wzmacniają wrażenie bycia częścią złotego wieku jazzu.

Przed wyjściem zgaś światło

Powyższe przykłady unaoczniają nam, że funkcjonalne możliwości zastosowania światła w filmie są tak naprawdę bardzo szerokie. Komunikacja między bohaterami, oznaczenie różnicy pomiędzy epokami, czy symbol marzeń i nadziei głównego bohatera – wszystkie te mniej lub bardziej oczywiste sposoby wykorzystania światła są obecne w wielu wcześniejszych filmach i serialach. 

Jednak spójrzmy na jedno z bardziej rozpoznawalnych metod narracyjnych wykorzystujących światło, jakim jest zakończenie opowieści za pomocą gaszenia światła w pomieszczeniu. Jest to zabieg całkowicie oczywisty i stosowany w ogromnej ilości dzieł filmowych 

“Dr. House”, “Breaking Bad”, “Chorzy doktorzy”, “The Office”, “Frasier” czy nawet wspomniani w poprzednich tekstach “Przyjaciele” – wszystkie te tytuły zawierają w swoim finale podobną scenę: któreś z głównych bohaterów opuszcza miejsce bezpośrednio związane z historią przedstawioną w serialu lub filmie. Przed wyjściem spogląda na przestrzeń jeszcze raz, żegnając się z nią oraz jednocześnie umożliwiając widzom pożegnanie się z ulubionym filmem. Następnie bohater gasi światło i wychodzi z pomieszczenia, tym samym “wychodząc” z naszego ekranu i życia.

Świetlana przyszłość

Światło to nie tylko narzędzie do rozjaśniania ciemności – ma też głębsze znaczenia. W literaturze, jak na przykład w „Wielkim Gatsby” Scotta Fitzgeralda, światło symbolizuje marzenia i nadzieje. W filmach i serialach, takich jak „Stranger Things” czy „O północy w Paryżu”, światło jest kluczem do opowiadania historii, pomaga zrozumieć różnice między światami i czasami, a nawet służy do komunikacji i wzmocnienia więzi z bohaterami. ​​

Zatem światło to coś więcej niż tylko żarówka w lampie. W filmie, sztuce czy w codziennym życiu światło zawsze odgrywa kluczową rolę, czego dowodzą liczne przykłady w literaturze i na ekranie lub na naszych fundacyjnych wystawach. A jak zostanie wykorzystane w lampach Apolin? Czy będzie ciepłe, czy zimne? Czy odnajdziecie w tych lampach pewną ukrytą symbolikę? Dowiemy się tego już niebawem!

Tymoteusz Buhl

Koordynator projektów, Design Starteru oraz promocji fundacji, producent wystaw. Kulturoznawca i manager kultury.